سکته مغزی با مسدود شدن و یا پاره شدن یک شریان مغزی اتفاق می افتد که باعث بروز علائمی همچون فلج نیمه بدن(همی پلژی)، اختلال در بلع، تکلم و اختلال در راه رفتن می شود. سکته مغزی شامل 3دسته کلی خفیف، انسدادی و خونریزی می باشد که 87درصد سکته ها از نوع انسدادی(نوع آمبولی) هستند.در این مطلب در مورد کاردرمانی سکته مغزی اطلاعاتی مفیدی بدست خواهید آورد.
زنگ خطر بروز سکته مغزی
انجمن جهانی سکته مغزی، یک روش بسیار ساده برای تشخیص زودهنگام سکته ارائه کرده است که مخفف آنها کلمه FAST یعنی سریع را میسازد که یادآور سرعت عمل در رساندن بیمار به اورژانس است:
- Face یا چهره: آیا به هنگام لبخند زدن، چهره شما نامتقارن میشود؟
- Arms یا دستان: به هنگام بالا آوردن دو دست، یک دستتان به پایین می افتد؟
- Speech یا گفتار: آیا به سختی صحبت میکنید و گفتار شما ناواضح است؟
- Time یا زمان: درصورت تجربه موارد بالا، هرچه سریعتر با اورژانس تماس بگیرید.
در ادامه، درخصوص کاردرمانی در بیماران دچار سکته مغزی صحبت خواهیم کرد؛ اینکه کاردرمانی چه تاثیری در این افراد دارد، تفاوت فیزیوتراپی با کاردرمانی چیست، تمرینات کاردرمانی شامل چه مواردی میشود و در آخر، زمان طلایی شروع فرآیند توانبخشی چه هنگام است.
ارزیابی کاردرمانی در سکته مغزی
اولین جلسه از ویزیت بیمار، به ارزیابی جامع کاردرمانی اختصاص دارد. در این جلسه دو دسته کلی مهارتهای درشت(gross) و ظریف(fine) ارزیابی میشود.
مهارتهای درشت مانند کنترل تنه، کنترل گردن، تعادل بیمار به هنگام تغییر وضعیت بدن، راه رفتن، نشستن و برخاستن، نشستن از وضعیت دراز کشیده روی تخت، بالا بردن دست ها و بطور کلی مهارت هایی که واحد کلی اندام در آنها حرکت میکند. مهارتهای ظریف مانند حرکت انگشتان، در دست گرفتن قاشق، نوشتن، برداشتن یک شیء کوچک از زمین و بطور کلی فعالیتهایی که بیشتر متمرکز بر انتهای اندامها هستند(انگشتان دست و پا).
نقش کاردرمانی در سکته مغزی
هدف نهایی کاردرمانی در بیمارانی که سکته مغزی کرده اند، بازیابی حرکات از دست رفته بیمار و رساندن فرد به استقلال در انجام کارهای روزمره زندگی است. کاردرمانگر با درگیر کردن سیستم حسی حرکتی بیمار، باعث بازآموزی حرکات از دست رفته او میشود. فردی که سکته کرده، نیمی از بدنش دچار بی حسی یا به اصطلاح علمی فلاسید میشود. یعنی تون عضلانی به شدت کاهش یافته و حس عمقی فرد نیز مختل می شود. رفته رفته فرد می آموزد تا از سمت سالم استفاده کند و سمت مبتلا فراموش می شود. اگر این روند ادامه پیدا کند، عضلات فرد تحلیل رفته و مفاصل دچار خشکی میشوند. علاوه بر این، با بی حرکت ماندن یک سمت، عملا فعالیت های حرکتی بیمار مانند راه رفتن بطور کلی از او سلب می شود. کاردرمانگر با مهار سمت سالم، سمت مبتلا را به چالش می کشد و با تحریکات مناسب حسی، توان عضله را بازیابی می کند.
با افزایش تون عضلانی، کار بر روی تعادل فرد نیز آغاز میشود. زمانیکه تون فرد از حالت فلاسید بسمت تون نرمال پیش میرود، کاردرمانگر با تمریناتی همچون: راه رفتن روی سطح ناهموار، شیبدار، با مانع و یا ایستادن بر روی تخته تعادل، سیستم وستیبولار و عمقی فرد را درگیر می کند و فرد میبایست تعادل خود را حفظ کند. تعادل بیمار در دو وضعیت استاتیک و داینامیک بهبود می یابد.
- تعادل استاتیک یعنی فرد در یک وضعیت ثابت و بدون حرکت بتواند تعادل خود را حفظ کند.
- تعادل داینامیک حفظ تعادل فرد در یک وضعیت پویا و در حال حرکت است.
6 مرحله بهبودی بیمار سکته مغزی با کاردرمانی یا فیزیوتراپی
براساس دیدگاه برانستروم، در سکته مغزی 6 مرحله بهبودی اتفاق می افتد که میتوان مرحله هفتمی را نیز اضافه کرد. طی این 6 مرحله، سمت مبتلا ابتدا دچار فلاسید و کاهش شدید تون عضلانی میشود. سپس با تحریکات مناسب، تون فرد افزایش می یابد تا جاییکه از تون نرمال نیز بیشتر می شود. در این مرحله فرد دچار اسپاستی سیتی شدیدی شده و اندام ها و تنه بسیار سفت می شوند. حرکات سینرژی آغاز میشود و کل اندام بصورت یک واحد کل حرکت می کند. وظیفه کاردرمانگر در این مرحله بسیار مهم است. چرا که حرکات فرد را از حرکات سینرژی بسمت حرکات انتخابی و ظریف پیش می برد. کم کم حرکات از بخش ابتدایی(پروکزیمال) اندام به سمت انتهایی(دیستال) پیش می روند و مفاصل کوچک اندامها شروع به حرکت می کنند.
مرحله 7 بهبودی، زمانیست که مهارتهای ظریف سمت مبتلا بسیار بهبود یافته و شبیه به قبل از درگیری می شود.
آینه درمانی در سکته مغزی
در مغز انسان گروهی از نورونها هستند که آنها را با نام نورونهای آینه ای نام میبریم. چرا که با دیدن حرکت، آن را تقلید می کنند. پژوهشگران براساس وجود این نورونها، روش بسیار جالبی در درمان سکته مغزی ابداع کردند تحت عنوان آینه درمانی(mirror therapy). در این روش از یک آینه استفاده میکنیم که عضو درگیر( دست یا پا) در پشت آینه و عضو سالم جلوی آینه که قابل رویت توسط بیمار است، قرار می گیرد. سپس از بیمار میخواهیم تا با اندام سالم حرکاتی را انجام دهد و در آینه به حرکت خود نگاه کند. این وضعیت مشابه حالتی میشود که گویی تصویر عضو سالم در آینه، همان عضو درگیر است که در حال حرکت است! این تکنیک کاردرمانی بیمار سکته مغزی، تا حد زیادی باعث بازیابی حرکات از دست رفته در بیماران دچار سکته مغزی شده است.
تفاوت فیزیوتراپی و کاردرمانی در توانبخشی بیماران دچار سکته مغزی
اول از همه بر این نکته تاکید میکنیم که توانبخشی این دسته از بیماران کاملا یک فعالیت تیمی متشکل از فیزیوتراپیست، کاردرمانگر و گفتاردرمانگر را می طلبد که این متخصصین در کنار هم بیمار را بسمت سلامت کامل هدایت می کنند. پس این تفکر که تنها یکی از این خدمات به تنهایی برای بیمار دچار سکته مغزی کافیست، کاملا مردود و اشتباه است. اما اگر بخواهید کمی با تفاوت فیزیوتراپی و کاردرمانی آشنا شوید، مطالعه ادامه مطلب را به شما توصیه می کنیم.
فیزیوتراپیست با استفاده از تحریکات TENS، به بیمار در کاهش درد و بی حسی کمک می کند. چرا که بعلت بی حسی اندام و کم تحرکی، فرد دچار حس درد در اندامها می شود. بعلاوه به کمک دستگاه استیمولاتور و عمدتا جریان FES، باعث تحریک عضلات و انقباض آنها می شود و فرآیند بازآموزی حرکتی که کاردرمانگر بدنبال آن است را تسهیل می کند. در کنار این موارد، استفاده از بیوفیدبک نیز می تواند آگاهی از چگونگی عملکرد عضلات و کنترل روی عضله را افزایش دهد. فیزیوتراپیست سعی می کند که قدرت عضلات را با یک سری تمرینات و وضعیت های خاص در بیمار افزایش دهد و در کنار تمرینات قدرتی، تمرینات کششی را نیز اضافه کند تا ازکوتاهی عضلات و ایجاد بدشکلی های احتمالی جلوگیری می کند. پس بطور کلی، فیزیوتراپیست با کمک دستگاه های مخصوص در کنار یک سری تمرینات، در تلاش است تا بیمار توان فیزیکی خود را عمدتا در فعالیت های Gross بدست آورد.
اما کاردرمانگر مسئولیتش چیست؟ میتوانیم تمایز کار فیزیوتراپیست و کاردرمانگر را در اهداف تمرینها و تمرکز بر روی حرکات ظریف بمنظور رساندن بیمار به استقلال در انجام دادن کارهای روزمره زندگی دانست. در حقیقت کاردرمانگر با تمرکز بر انجام تمرینات فیزیکی، کشش ها، تحریکات حسی و عمقی و به چالش کشیدن توانمندی بیمار، باعث افزایش مهارت او در راه رفتن، حفظ تعادل، لباس پوشیدن، انجام کارهای شخصی مثل شانه کردن موها یا مسواک زدن، نوشتن و... می شود. در حقیقت کاردرمانگر با بازگرداندن فرد به سطح قابل قبولی از استقلال، حس عزت نفس و توانمند بودن را در او رشد می دهد و از این طریق، به زندگی بیمار امید می بخشد. به بیان دیگر، کاردرمانگر در قالب فعالیت هایی که برای بیمار دارای معناست و باعث هدفمندی تمرین برای او می شود، سعی دارد حرکات از دست رفته را به او بازگرداند.
زمان طلایی کاردرمانی بیمار سکته مغزی
بهترین زمان آغاز فرآیند کاردرمانی سکته مغزی، 24ساعت پس از پایدار شدن وضعیت عمومی بیمار است. بطور کلی 6 ماهه اول پس از بروز سکته مغزی، بیشترین میزان نوروپلاستیسیته( ایجاد مسیرهای جدید برای مخابره پیام های عصبی) اتفاق می افتد که دقیقا این 6 ماه، زمان طلایی انجام فرآیند توانبخشی بیماران است. در شروع فرآیند، حتما نیاز به همکار فیزیوتراپیست بمنظور تحریکات عضلانی و کاهش درد حس می شود. اما در ادامه با کاهش درد و کاهش ضعف شدید عضلانی، تمرکز درمان بسمت کاردرمانی می رود. اما این به معنی قطع کامل فیزیوتراپی نخواهد بود. متناسب با نیاز بیمار و سطح او، ترکیبی از این دو درمان با فواصل مناسب، قابل انجام است.
انواع تمرینات کاردرمانی برای بیمار سکته مغزی
زمان انجام کاردرمانی سکته مغزی در منزل و چه در مراکز درمانی،45 دقیقه الی 1 ساعت است. پس لازم است یک سری تمرینات به همراه بیمار آموزش داده شود تا در منزل انجام شود. این تمرینات در دو بخش دسته بندی می شوند. دسته اول مهارتهای انطباقی هستند که به بیمار و همچنین همراه او آموزش داده می شود تا در هر سطحی از توانمندی، بتواند کارها و فعالیت های روزمره اش را مانند لباس پوشیدن و یا انتقال از تخت به ویلچیر انجام دهد. اما دسته دوم، تمریناتی هستند که جنبه درمانی دارند و بیمار می بایست با کمک همراه در منزل آنها را بمنظور بهبودی انجام دهد، مانند تمرینات حرکات هدفمند با انگشتان دست و یا تمرینات قدرتی و تعادلی.
سخن آخر: سکته مغزی جزء بیماری های شایع جهان محسوب میشود که عادات بد غذایی، استرس و فشار عصبی می تواند وقوع آن را شدت بخشد. این عارضه با تغییر سبک زندگی تا حد زیادی قابل پیشگیری است. همه ما باید زنگ خطر این بیماری را بشناسیم تا جان خودمان و یا اطرافیانمان را در لحظه بحرانی نجات دهیم. هرگونه تغییر در صحبت کردن و یا تعادل و راه رفتن را جدی بگیرید.
درباره هوم ویزیت
هوم ویزیت یک استارت آپ فعال در زمینه خدمات پزشکی و مراقبتی در منزل است که به صورت پلتفرمی کار می کند که بیماران را به پزشکان ،پرستاران و فیزیوتراپ ها وصل می کند.هوم ویزیت با همراهی تیمی مجرب و کاربلد، پزشک و فیزیوتراپ و یا متخصص مناسب با وضعیت بیمار را به منزل شما اعزام میکند.
برای مشاوره رایگان با ما تماس بگیرید. 02147629600